C Vitamini Nedir? C Vitamini Faydaları ve Eksikliği
Diyetinizde C vitamini zengini besinler olmadan sağlıklı bir beslenme modelinden bahsetmek mümkün değil. Vücutta kritik roller üstlenen bu vitamini yakından tanıyalım mı?
On altıncı yüzyılda denize açılan bir denizcinin seferden dönme ihtimali hayli düşüktü. Bunun en önemli nedeni fırtınalar, deniz muharebeleri değil, C vitamini içeren besinlerden aylarca uzak kalmalarıydı. Anemi, aşırı halsizlik, ağrılar, diş kaybı gibi semptomlarla kendini gösteren ve ölümle sonuçlanan bu trajik tablonun arkasında yatan nedenin anlaşılması, tıp literatüründe yerini skorbüt hastalığı olarak alması için yüzyıllar geçmesi gerekti. Ancak sefere çıkan gemilerde portakal, limon gibi besinler bulundurulmasının denizcilerin hayatta kalma şansının arttırdığı fark edilmişti. Ne turunçgiller familyasına ait meyvelerin C vitamini zengini olduğu, ne de hastalığın C vitamini eksikliğinden kaynaklandığı biliniyordu, ama artık gemiler yola sandık sandık portakalla, limonla çıkıyordu.
Skorbüt hastalığının insanlık tarihine ilk olarak not düşülmesi ise çok daha eskilere dayanıyor. Milattan önce 1550 yılına ait Ebers papirüsünde Mısırlı hekimler, hastalığın semptomlarından bahsediyor ve şifa için bol soğan ve sebze öneriyor. Bugün artık kuru soğanın ve sebzelerin zengin birer C vitamini kaynağı olduğunu biliyoruz. Yunanlı hekim Hipokrat ise hastalığı şöyle tanımlıyor; “Ağız kötü görünür ve dişler diş etlerinden ayrılmaya başlar, bacaklarda ülserler oluşur, cilt incelir (1).”
C vitamini eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkan skorbüt hastalığı günümüzde son derece nadir görülüyor ve belirtileri başka sağlık sorunlarıyla karıştırılabiliyor. Tıp literatürüne yeni geçen vakalardan biri ise 12 yaşındaki bir çocuk (2).
Ebeveynleri, çocuklarındaki sarımtırak ten rengi, aşırı halsizlik, ağız için lezyonlar ve diş fırçalarken diş etlerinde kanama gibi şikâyetlerle doktora başvurduğunda yapılan tetkikler skorbüt hastalığını işaret ediyordu. Diyeti makarna, kahvaltılık gevrek, kurabiye gibi sınırlı seçeneklerden oluşan çocuğun, sebze ve meyve tüketimi yok denecek kadar azdı. Diyetin C vitamini açısından zengin besinlerle düzenlenmesi, C vitamini takviyesi ve demir serumu ile desteklenmesi sayesinde (bu önemli vitamin demir sentezinde de rol oynar), şikâyetler birkaç gün içinde azalmaya başladı. Bir ay sonra yapılan tetikler ise hastalığın tamamen iyileştiğini gösteriyordu.
L-askorbik asit olarak da bilinen C vitamini genel sağlığı desteklemekte önemli bir role sahiptir. İki farklı formu olan -askorbik asit (AA) ve dehidroaskobik asit (DHA)- C vitamini pek çok önemli biyolojik fonksiyonda rol üstlenir. Aşağıda C vitamininin faydalarına dair bilgileri bulabilirsiniz:
Öncelikle C vitamininin vücutta depolanmadığını bilmeniz gerekiyor. Dilerseniz tek oturuşta bir kilo portakal yiyin, sistem ancak o an ihtiyacı olanı alır, geri kalanını vücuttan atar. Yani, yüksek miktarda C vitamini aldığınızı düşünüp günlerce sebze, meyve yemeden idare edebileceğiniz yanılgısına düşmeyin. C vitamini eksikliğinden muzdarip olmamak için her gün düzenli olarak C vitamini zengini besinler tüketmeniz gerekiyor.
C vitaminin ısıya karşı dirençsiz olduğunu belirtmekte de fayda var. Ispanak, pazı gibi C vitamini zengini yeşilliklerle bir yemek mi yapacaksınız? Fazla pişirmemeye, yapraklar henüz diriyken ateşten indirmeye özen gösterin. Suda çözündüğü için sebzeleri ya da yeşillikleri buharda pişirmek de vitamin değerini korumaya yardımcı olacaktır. Sebzeleri taze taze tüketmek de çok önemli. Satın aldığınız sebzeyi buzdolabında ne kadar çok bekletirseniz C vitamini değeri de o kadar düşer.
Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsüne (NIH) göre, sağlıklı bir yaşam için, yetişkin erkeklerin günde 90 mg, kadınların ise 75 mg civarı C vitamini tüketmesi gerekiyor (4). Bu önemli vitamini içeren bazı temel kaynaklar aşağıda yer almaktadır:
Peki hangi durumlarda C vitamini eksikliğinden şüphelenmeniz gerekir? Kendinizi halsiz hissediyorsanız, eklem ağrıları çekiyorsanız, diş etlerinizde hassasiyet varsa ve dişlerinizi fırçalarken diş etleriniz kanıyorsa, yaralarınız geç iyileşiyorsa, kan testleriniz demir eksikliğiniz olduğunu gösteriyorsa C vitamini eksikliğinden muzdarip olup olmadığınız araştırılmalı. Sigara içenlerde de eksikliğine sıkça rastlanır.
