Demir Eksikliği Nedir? Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre dünya popülasyonun %30’unda demir eksikliği var(1). Bu global problem sağlığı olumsuz etkileyen, mutlaka ciddiye alınması gereken bir husustur.
En yaygın sağlık sorunlarından biri olan demir eksikliği, müdahale edilmediğinde, anemi ve kalp hastalıkları gibi önemli problemlere zemin hazırlar. Demir, kırmızı kan hücrelerinde bulunan hemoglobin denen bir protein yapımı için elzem bir mineraldir. Bu önemli protein tüm vücuda oksijen taşır. Her nefes aldığınızda vücuda, organlara oksijen iletmek hemoglobinin görevidir. Demir eksikliğinde bu mekanizma sekteye uğrar. Demir eksikliğinin en önemli belirtilerinden biri kendinizi bitkin hissetmeniz, birkaç adım attığınızda bile nefes nefese kalmanızdır. Çünkü vücudunuzda yeterli oksijen yoktur.
Demir eksikliği anemisinin kalp sağlığı için nasıl bir tehdide dönüştüğünün altını çizmenin tam zamanı. Bu sık rastlanan sorun çarpıntıya, kalp atışlarında düzensizliğe neden olur. Demir eksikliği anemisinde hemoglobin seviyesinin düştüğünü ve vücuda, organlara yeterli oksijen iletilemediğini belirttik. Sonuçta bu görevi kalp üstlenmek zorunda kalır ve sisteme oksijen iletmek için daha fazla kan pompalamaya başlar. Bu da kalbin üstüne ekstra yük binmesi, kalp büyümesi riski anlamına geliyor. Hatta soruna müdahale edilmezse ileri aşamalarda kalp yetmezliğine kadar giden ağır bir tablo ortaya çıkabiliyor.
Sağlık için elzem bir mineral olan demir, pek çok hücresel fonksiyonda rol alır, DNA sentezi, sisteme oksijen taşınması, mitokondrial enerji üretimi gibi hayati görevler üstlenir (2). Besinlerle alınan ve bağırsaklardan emilerek vücut tarafından kullanılan bu mineralin iki farklı formu var: ‘Hem demir’ ve ‘hem olmayan demir’. İngilizcesi ‘haem’ olan bu kelime Yunancada kan anlamına gelen ‘haima’ kelimesinden geliyor. Hem demir, et, tavuk ve balık gibi hayvansal gıdalardan alınır. Ve demirin bu formu diğer forma kıyasla vücut tarafından daha kolay absorbe edilir. Demirin bitkisel besinlerde bulunan hem olmayan formunun emilimi daha azdır. Bunun neden ise fitik asit, oksalat, tanen gibi bitkisel besinlerde bulunan bazı bileşenlerin demirin bu formunun vücut tarafından kullanılmasını zorlaştırmasıdır.
Eğer aşağıdaki semptomların bir ya da birkaçı tanıdık geliyorsa, demir değerinizi ölçtürmenizde fayda var. Demir basit bir kan testiyle ölçülür. Erkeklerde ideal değer 65 – 175 mcg/dL, kadınlarda ise 50 – 170 mcg/dL aralığı olarak belirlenmiştir. Demir eksikliğinin sık karşılaşılan bazı işaretleri aşağıdaki gibidir:
Bu global sorunun en önemli nedenlerinden biri yetersiz beslenmedir. Dünya nüfusunun önemli bir bölümü besleyici, nitelikli gıdalara ulaşamıyor. Kötü yaşam koşulları ve yetersiz beslenmenin yol açtığı demir eksikliği ise ciddi bir sağlık tehdidi olarak karşımıza çıkıyor.
Demir eksikliği vejetaryenlerde, özellikle de tüm hayvansal protein kaynaklarından uzak duran veganlarda sıkça rastlanan bir sorundur -bu yüzden de demir eksikliğinden muzdarip olup olmadıkları mutlaka araştırılmalı, gerekiyorsa demir minerali takviyesi reçete edilmeli.
Menstrüasyon dönemleri ağır geçen, kanaması çok olan kadınların da risk altında olduğunu unutmamalı. Özellikle de adet dönemi tablosuna yukarıdaki belirtilerden bir ya birkaçı eşlik ediyorsa mutlaka demir değerine baktırmalı.
Demir eksikliği ve demir eksikliği anemisi yaşlılarda da çok yaygındır. Kronik böbrek hastalığıyla el ele yürüyen bu problemin ardında bazı ilaçlar da olabilir. Mesela yaşlı nüfusun çok kullandığı antienflamatuar (NSAIDs) ilaçlar ve mide asidini baskılayan ilaçlar, vücuttaki demir emilimini olumsuz etkiler. İstediğiniz kadar kırmızı et, ciğer tüketin eğer sık sık mideniz yanıyor ve çözümü bu ilaçlarda arıyorsanız demir eksikliği için zemin hazırlıyorsunuz. Bu ilaçları gelişigüzel kullanmayın!
Peki demir eksikliği olanlar ne yemeli? Diyetlerinde hangi besinlere ağırlık vermeli, nelere dikkat etmeli?
