Selenyum Etkisi

Sağlıklı bir yaşam için önemli minerallerden biri de selenyumdur. Vücuttaki pek çok fonksiyonun düzgün bir şekilde işlemesi elzem olan bu yapıtaşını ve sağlık üzerindeki etkilerini keşfetmeye hazır mısınız?
Vücut tarafından üretilemeyen bu önemli minerali besinlerle almak zorundayız. Hayati fonksiyonlarda rol alan selenyum ihtiyacımızı karşılamak için az miktarı yeterli. Ama bir sorun var; tarım topraklarının, dolayısıyla da besin zincirinin selenyum açısından giderek fakirleşmesi.
Şöhretli, adını sıkça duyduğumuz vitaminlerin, minerallerin arasında geri planda kaldığına bakmayın, selenyum öyle elzem bir yapıtaşı ki 1930’larda Çin’de görülen gizemli bir kalp kası hastalığının ardında selenyum eksikliği olduğu ortaya çıktı. Karşınızda metabolik fonksiyonlarda, sağlıklı tiroid fonksiyonlarında, vücuttaki enflamasyonu azaltmada etkili bir mineral var. İnfertile, kemik erimesi gibi problemlerde de sorunun arkasında selenyum eksikliği olup olmadığı mutlaka araştırılmalı. Şimdi selenyumun sağlık üzerindeki etkilerini ve bu mineral üzerine yapılan bilimsel çalışmaların odaklandığı alanları detaylı bir şekilde ele alacağız…
- Sağlıklı tiroid fonksiyonları: Gırtlağın ön kısmında bulunan tiroid bezi son derece önemli hormonlar salgılar. Hücreler arası iletişimin kusursuz bir şekilde işlemesi, organların düzgün çalışması ve vücuttaki metabolik fonksiyonların tıkır tıkır işlemesinden tiroid bezi sorumludur. Selenyum ise tiroid bezinin üslendiği bu hayati rolleri düzgün bir şekilde yerine getirmesinde önemli bir görev üstlenir (1). Selenyum eksikliği ile tiroid hastalıkları arasında güçlü bir korelasyon olduğunu, selenyum değerini yükselterek tiroid beziyle ilgili hastalıkların seyrini kontrol altına almanın, semptomları hafifletmenin mümkün olabileceğini işaret eden bilimsel çalışmalar var (2).
- Kalp sağlığını destekleyici etki: Selenyum mineralinin sağlıklı kalp fonksiyonları için de önemli olduğu yolunda bulgulara sahip pek çok bilimsel yayın var (3). Yazının başında kısaca bahsettiğimiz gizemli hastalığa geri dönelim. Tıp literatürüne 1935 yılında giren Keshan hastalığı, ismini ilk olarak keşfedildiği Çin’in Keshan bölgesinden alıyor. O yıllarda özellikle kadınlar ve çocuklarda görülen bu kardiyomiyopati (bir tür kalp kası hastalığı) binlerce kişinin hayatına mal olmuş ve nedeni tam olarak anlaşılmamıştı. Hastalığın 1935 yılında tanımlanmasından sonra ortaya pek çok hipotez atılsa da, selenyum ile ilişkisinin ortaya konması için kırk dört yıl geçmesi gerekti; hastalığın en fazla görüldüğü yerler selenyum açısından en fakir topraklara, dolayısıyla da besin zincirine sahipti. 1979 yılında ortaya konan bu ilişki sonrasında yapılan müdahalelerle (bölge nüfusunun selenyum takviyesi ile desteklenmesi gibi) görülen vakalar giderek azaldı (4).
- Hücresel koruma: Serbest oksijen radikallerinin hücrelerde sebep olduğu DNA hasarını engellemekte etkili olan selenyumun önemli bir özelliği daha var; vücutta üretilen en güçlü antioksidanlardan olan glutatyon peroksidaz yapımında rol oynaması. Selenyumun hücreleri koruma altına alma etkisi ile kanserleri önlemede de fayda sağlayabileceğini işaret eden bilimsel yayınlar var (5).
- Bağışıklık dengeleyici etki: D vitamini, C vitamini, magnezyum ve çinkonun bağışıklık sisteminin düzgün çalışması için ne kadar önemli olduğunu biliyoruz. Ancak selenyumun bu takım çalışmasında üstlendiği rol genelde göz ardı edilir. Sağlıklı bağışıklık fonksiyonları için elzem olan yapıtaşlarından biri de selenyumdur. Bu mineralin bağışıklık fonksiyonlarında üstlendiği bir görev daha var; fazla aktif bir bağışıklık sistemini düzenlemesi, yani sistemin dengeli bir şekilde çalışmasını sağlaması. Bir meta-analiz için 9639 Avrupa kökenli kişinin genomu incelendi. Genom çapında yapılan bu ilişkilendirmenin bulgularına göre, selenyum eksikliği, halk arasında kelebek hastalığı olarak da bilinen lupus hastalığı riskini artırıyordu (6). Lupus, romatoid artrit ve sedef gibi otoimmun hastalıklarda selenyum eksikliğinin giderilmesi ile hastalığı kontrol altına almada, semptomların hafiflemesinde fayda sağlanabileceği yolunda bulgulara sahip bilimsel yayınlar var (7).
- Fertilite destekleyici etki: Selenyumun erkek fertilitesi açısından önemli roller üstlendiği ve eksikliğinin sperm sayısını ve hareketliğini olumsuz etkileyebileceği yolunda bulgulara sahip pek çok bilimsel yayın var (8). Özellikle erkeklerdeki infertilite sorunlarında ilk kontrol edilmesi gerekenlerden biri problemin arkasında selenyum eksikliği olup olmadığıdır. Bu mineralin kadın doğurganlığında da etkili olduğu yolunda bulgulara sahip bilimsel çalışmalar da var (9).
- Beyin fonksiyonlarını destekleyici etki: Beyin sağlığı ve selenyum ilişkisi daha fazla araştırmayla desteklenmesi gereken bir alan. Ancak bu mineralin güçlü antioksidan etkisi ile yaşlanmaya bağlı olarak gelişen, bilişsel fonksiyonlardaki düşüşü önlediği düşünülüyor. 2023 yılında yayımlanan ve 65 yaş üstü nüfusta beslenme ve beyin sağlığı arasındaki ilişkiyi inceleyen bir çalışma, selenyum zengini bir diyete sahip olanların bilişsel fonksiyonlarını korumada daha başarılı olduğu yolunda bulgulara sahip (10).
Selenyum Eksikliğinin Belirtileri
Eğer aşağıdaki semptomlardan biri ya da birkaçı tanıdık geliyorsa, selenyum değerinizi ölçtürmenizde fayda var. Basit bir kan testiyle selenyum eksikliğiniz olup olmadığı anlaşılabilir. İdeal selenyum değeri 90 -120 μg/L arası olarak belirlenmiştir.
- Hâlsizsiniz: Selenyum eksikliğinin semptomlardan biri halsizliktir. Kendinizi bitkin, halsiz hissediyorsanız sorunun arkasında selenyum eksikliği olup olmadığı mutlaka araştırılmalı.
- Kas ağrıları çekiyorsunuz: Kas ağrıları selenyum açısından fakir bir diyetin manifestosu olabilir.
- Konsantrasyon bozukluğu yaşıyorsunuz: Güçlü antioksidan etkisiyle bilişsel fonksiyonları destekleyen selenyumun eksikliği unutkanlık ve konsantrasyon bozukluğuna yol açabilir.
- Saçlarınız dökülüyor: Selenyum eksikliğinin belirtilerinden biri de saç dökülmesi, saçların ince telli ve kırılgan olmasıdır.
- Sık sık hastalanıyorsunuz: Sağlıklı bağışıklık fonksiyonları için önemli bir yapıtaşı olan selenyumun bazı virüslerin replikasyonunu baskılamak, yani çoğalmasını önlemek gibi bir özelliği de var –hatta selenyum bu etkisi ile COVID-19 salgınında da gündeme gelmişti. Eğer sık sık hastalanıyor, viral enfeksiyonlara yakalanıyorsanız sorun selenyum eksikliği olabilir.
Selenyum Zengini 11 Besin
Yetişkinler için önerilen selenyum miktarı günlük 50-70 mcg arasındadır. Bu miktarı beslenme modelinizde ince ayar yaparak, diyetinizdeki selenyum zengini besinleri artırarak alabilirsiniz.
- Yumurta
- Deniz ürünleri
- Sakatat
- Kabak çekirdeği
- Ay çekirdeği
- Mantar
- Fındık
- Ev yoğurdu
- Soğan
- Sarımsak
- Mercimek
Selenyumdan Faydalanma Kılavuzu
Tarım topraklarının, dolayısıyla da beslenme zincirinin selenyum açısından giderek fakirleştiğini belirtmiştik. Eğer selenyum seviyenizi ideal değere çıkaramıyorsanız takviye kullanmayı düşünebilirsiniz. Ancak selenyum desteği alırken önerilen dozu geçmemeye, daha da iyisi takviyeyi doktor kontrolünde almaya özen gösterin. Bu mineral söz konusu olduğunda yüksek dozlar ishal, mide bulantısı, ciltte döküntü ve ağızda metalik tat gibi yan etkilere neden olabilir.
Selenyum ve E vitamininin antioksidan güçlerini birleştirerek etkili bir sinerji yarattığını biliyor muydunuz? Serbest radikal hasarını önlemede optimum fayda için selenyumu E vitamini ile desteklemek akıllıca olacaktır. Kabak çekirdeği, sardalye, fındık gibi selenyum içeren bazı besinlerin aynı zamanda E vitamini açısından da zengin birer kaynak olduğunu not düşelim.
- “Selenium and thyroid diseases,” Wang F, Front Endocrinol (Lausanne). 2023;14:1133000. doi:10.3389/fendo.2023.1133000
- “Selenium and Thyroid Disease: From Pathophysiology to Treatment” Mara Ventura Int J Endocrinol, 2017 Şubat; 2017:1297658. doi: 10.1155/2017/1297658
- “The Impact of Selenium Deficiency on Cardiovascular Function” Briana K. Shimada, Int J Mol Sci, Ekim 2021 2;22(19):10713. doi: 10.3390/ijms221910713
- “Treatment of Keshan Disease and its Prevention” Jaln Mack, Commentary - Journal of Contemporary Medical Education (2023)
- “Potential Role of Selenium in the Treatment of Cancer and Viral Infections” A. O Rataan, Int J Mol Sci, Şubat 2022 17;23(4):2215. doi: 10.3390/ijms23042215
- “Genetically determined selenium concentrations and risk for autoimmune diseases” Ding Ye, Nutrition, Volumes 91–92, November–December 2021, 111391
- “The Immunomodulatory Effects of Selenium: A Journey from the Environment to the Human Immune System” R. A. Saddler, Nutrients, Eylül 2024;16(19):3324, doi: 10.3390/nu16193324.
- “A comprehensive review on potential role of selenium, selenoproteins and selenium nanoparticles in male fertility”, S. Yuan, Heliyon, Volume 10, Issue 15, Ağustos 2024.
- “Selenium, Selenoproteins, and Female Reproduction: A Review” Christiana Angel, Molecules. 2018 Aralık; 23(12): 3053.
- “Association between selenium intake and cognitive function among older adults in the US: National Health and Nutrition Examination Surveys 2011–2014” Khondoker Adeba Ferdous, Journal of Nutritional Science,Volume 12, 2023