Çinko Nedir? Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Bağışıklık sisteminin etkin bir şekilde çalışmasından DNA yapımına, hücre çoğalmasına kadar pek çok hayati fonksiyonda rol alan çinko öyle bir mineral ki eksikliği çocuklarda gelişim bozukluklarına, yetişkinlerde infertilite sorunlarına yol açabiliyor. 

Çinko Nedir?

Vücutta pek çok fonksiyonda rol oynayan bu önemli mineral, depolanamadığı için her gün çinko zengini besinler tüketilmesi gerekiyor. Karşınızda, özellikle gelişen ülkelerde beslenme yetersizliğine bağlı olarak görülen ve tüm dünyada yaklaşık 2 milyar kişiyi etkileyen bir sorun var. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) çinko eksikliğini global ve ciddiye alınması gereken bir sağlık problemi olarak nitelendiriyor1.

Çinko Değeri Kaç Olmalıdır?

Yetişkinlerde kandaki çinko değerinin 70-150 mg/dL referans aralığında olması öneriliyor. 70 mg/dL’nin altındaki değerler ise düşük kabul ediliyor. 

Çinko Faydaları Nelerdir?

• Çocukların sağlıklı gelişimi için gereklidir: DNA yapımında elzem olan çinko, hücre gelişiminde ve hücre bölünmesinde hayati bir role sahiptir2. Çocukların büyümesi, sağlıklı gelişmesi için diyetlerinde yeterli çinko kaynağı bulunması gerekir.
• Bağışıklık sistemini destekler: Çinko ve bağışıklık arasındaki ilişkiyi işaret eden bilimsel çalışmalar var3. Bunlara göre bağışıklık sisteminizin etkin bir şekilde çalışabilmesi için vücudunuzda yeterli miktarda çinko olmalı.
• Pek çok enzimin yapımı için gereklidir: Çinko, metabolizma fonksiyonlarında, sinir hücrelerinin fonksiyonlarında, sindirimde rol alan 300’den fazla enzimin yapımında rol alır4. 
• Kan şekerini dengelemeye yardımcıdır: 2024 yılında Cells dergisinde yayımlanan bir makale çinko eksikliğinin şeker metabolizmasını olumsuz etkilediğini ve tip 2 diyabete zemin hazırladığı yolunda bulgulara sahip5. 
• Yaşlılıkta göz sağlığını destekler: Çinko değerinizi yükselterek yaşlılığa bağlı makula dejenerasyonunu önleyebilir, göz sağlığınızı koruyabilirsiniz 6. 

Çinko Eksikliği Nedir?

Eğer diyetinizde yeteri kadar çinko zengini besin bulunmuyorsa çinko eksikliğinden muzdarip olabilirsiniz. Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIR) yetişin kadınlarda günlük çinko tüketiminin 8 mg yetişkin erkeklerde ise 11 mg olması gerektiğini belirtiyor. Hamilelikte ve emziren annelerde ise önerilen günlük çinko miktarı 12 mg7. Hamilelikte çinko eksikliğinin gebelik zehirlenmesi (preeklamsi) ve yeni doğanda düşük doğum ağırlığı riskini artırabileceğini işaret eden bilimsel yayınlar var8. Ancak çinko içeren mercimek, fasulye, bamya gibi bitkisel kaynaklardan aldığınız çinko ile hayvansal besinlerden aldığınız çinkoyu bir tutmayın. Mesela ciğer ya da kırmızı et tükettiğinizde vücudunuzdaki çinko emilimi çok daha fazla oluyor. 

Çinko Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Çinko eksikliği belirtilerini mutlaka dikkate almalı ve eğer eksiklik söz konusu ise gerek besinlerle, gerekiyorsa çinko takviyesi ile değerinizi yükseltmelisiniz. 

• Sık sık hasta oluyorsunuz: Çinko eksikliği bağışıklık sistemini olumsuz etkileyerek hastalıklara, enfeksiyonlara yakalanma riskini artırıyor. Bir çalışmanın bulgularına göre çinko bağışıklık sisteminin savaşçı T hücrelerinin aktivitesini hızlandırıyor. Yani vücutta yeterli çinko olmadığında sistem etkin bir şekilde çalışmıyor ve patojenlere karşı en etkili savunma hattınız zayıf düşüyor9.
• Akne problemi yaşıyorsunuz: Çinko eksikliğinin belirtilerinden biri de cilt sorunlarıdır. Sivilce ve akne probleminden şikâyetçisiniz ya da cildiniz çok kuru, çok hassas, yaralarınız çok yavaş iyileşiyor. Bu belirtilerden bir veya birkaçını yaşıyorsanız problemin ardında çinko eksikliği olabilir10. 
• Çocuk sahibi olamıyorsunuz: Çinkonun kadınlarda ve erkeklerde üreme sorunlarına neden olabileceğini gösteren bilimsel yayınlar var. Çocuk sahibi olmakta zorlananlar mutlaka çinko değerlerini ölçtürmeli11. 
• Tat ve koku duyunuzda bir sorun var: Çinkonun vücutta 300’den fazla enzimin yapımında rol aldığını belirtmiştik. Bu enzimlerden biri de tat ve koku duyunuzun düzgün çalışmasını sağlıyor12. Çinko eksikliğinde bu enzimin yapımı da sekteye uğruyor. 

Çinko Eksikliği Neden Olur?

Çinko eksikliğinin başlıca nedenlerinden biri diyetinizin çinko zengini besinler açısından fakir olmasıdır. Ancak şunu da belirtmekte fayda var; vücudunuz hayvansal kaynaklardan aldığı çinkoyu daha iyi absorbe eder. Bu yüzden de vejetaryenlerde çinko eksikliğine son derece sık rastlanır. Hamilelerde ve emziren annelerde de çinko eksikliği konusunda tetikte olmakta fayda var. Ana karnındaki bebeğin gelişimi ve süt yapımı için elzem olan bu mineral, annenin çinko eksikliği yaşamasına neden olabilir. Diyetiniz kırmızı et, ciğer, tavuk gibi hayvansal çinko kaynaklarından yana fakirse çinko eksikliği gelişebilir. Çok fazla nohut, mercimek, kuru fasulye gibi kuru baklagiller tüketenlerde de çinko eksikliği görülebilir. Peki çinko içeren kuru baklagiller nasıl oluyor da çinko eksikliğine katkıda bulunuyor? Sorun bu besinlerde bulunan fitik asit. Bu madde çinkonun vücut tarafından emilimini olumsuz etkiliyor. Kuru baklagilleri pişirmeden önce suda bekleterek ya da haşlama suyunu dökerek fitik asitten kurtulabilirsiniz.

Çinko Eksikliğinde Takviye Kullanılır mı?

Çinko sağlıklı bir yaşam için o kadar önemli, o kadar elzem bir mineraldir ki eksikliği söz konusu olduğunda çinko takviyesi kullanılması önerilir. Ancak takviye kullanırken birkaç ayda bir kandaki çinko değerinin kontrol edilmesi akıllıca olacaktır. Neden? Çünkü çinko değerinin yüksek olmasının bakır emilimini olumsuz etkilediğini biliyoruz. 2023 yılında yayımlanan bir çalışmanın bulguları son derece ilginç. Bu araştırmaya göre, çinko eksikliğinde hücre gelişimi ve hücre çoğalması nasıl duruyorsa, ortamda çok fazla çinko olduğunda da hücreler benzer bir tepki veriyor – ta ki çinko değeri normal aralığa gelinceye kadar13. 

Çinko Eksikliği Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Çinko Neden Düşer?

Yetersiz beslenme, hayvansal protein kaynaklarından yana fakir bir diyet çinko eksikliğine, yani kandaki çinko değerinin düşmesine neden olabilir. Yaşlılarda, hamilelerde ve bazı gastrointestinal hastalıklarda çinko eksikliği gözlenebilir. Aklınızda olsun; diüretik ilaçların da, çinkonun idrarla vücuttan atılmasına neden olarak, kandaki çinko değerinin düşmesine neden olma riski var.

Çinko Eksikliği Nasıl Anlaşılır?

Çinko eksikliği basit bir kan testiyle anlaşılabilir. 

Çinko Eksikliğinde Vücutta Ne Değişir?

Çinko eksikliğinde iştahınız kapanabilir. Cilt problemleri, saç dökülmesi gibi sorunlar yaşayabilirsiniz. Sık sık ishal olanlarda da çinko eksikliği olup olmadığı mutlaka araştırılmalı. 

Çinko Eksikliği Kimlerde Görülür?

Eğer diyetiniz yeterince hayvansal protein içermiyorsa çinko eksikliğinden muzdarip olma ihtimaliniz yüksek. Bu yüzden vejetaryenlerde çinko eksikliğine çok sık rastlanır. 

Çinko Eksikliği Beslenme İle Geçer mi?

Diyetinizdeki kırmızı et, ciğer, balık, tavuk gibi hayvansal çinko kaynaklarını artırmak çinko değerinizi yükseltmeye yeterli olabilir. Eğer kan değeriniz hala düşükse çinko takviyesi kullanarak bu önemli mineral seviyenizi ideal aralığa yükseltmek akıllıca olacaktır.

Kimler Çinko Takviyesi Kullanabilir?

Çinko değeri düşük olan herkes çinko takviyesinden faydalanabilir. Ancak yüksek çinko değerinin bakır emilimini olumsuz etkilediği göz önüne alınmalı ve çinko değerinin ideal referans aralığında olmasına dikkat edilmeli. Burada bir not düşelim; bazı antibiyotikler çinko takviyesi ile etkileşime neden olarak hem antibiyotiğin hem de çinkonun emilimini olumsuz etkiler. Bu yüzden de, çinko takviyesi kullanırken antibiyotik kullanmanız gerekiyorsa, iki saat arayla almaya özen gösterin. 

• Zinc Deficiency, Luke Maxfield;  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK493231/#article-31469.s3

• “Lessons Learned from Experimental Human Model of Zinc Deficiency” Ananda S Prasad, J Immunol Res, Ocak 2020 9:2020:9207279

• “Dietary and Physiological Effects of Zinc on the Immune System” Inga Wells,  Annual Review of Nutrition 41, pp. 133 - 175 (2021) Ekim 2021

• “Recent aspects of the effects of zinc on human health” Christos T Chasapis, Arch Toxicol, Mayıs 2020;94(5):1443-1460.

• “Zinc and Diabetes: A Connection between Micronutrient and Metabolism”R. Shaju, Cells 2024, 13(16), 1359

• “Zinc Nutrition and Inflammation in the Aging Retina” Rosie Gilbert, Molecular Nutrition, 30 May 2019, https://doi.org/10.1002/mnfr.201801049

• https://ods.od.nih.gov/factsheets/Zinc-HealthProfessional/

• “Association between maternal zinc status, dietary zinc intake and pregnancy complications: a systematic review” Wilson RL, Nutrients 2016;8.
• “Zinc Levels Affect the Metabolic Switch of T Cells by Modulating Glucose Uptake and Insulin Receptor Signaling” Y. Peng-Winkler , Mol Nutr Food Res2022 May;66(9):e2100944.
• “Trace element zinc and skin disorders” P. Zou, Front Med (Lausanne), Ocak 2023 17;9:1093868.
• “Role of Zinc (Zn) in Human Reproduction: A Journey from Initial Spermatogenesis to Childbirth” S. Vickram, Int J Mol Sci, Şubat 2021, 22;22(4):2188.
• “The Effectiveness of Zinc Supplementation in Taste Disorder Treatment: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials, B. Mozaffar, J Nutr Metab,  2023 Mar 8;2023:6711071”

• Human cells experience a Zn2+ pulse in early G1, A Rakshit, Cell Reports, Cilt 42, sayı 6, Haziran 2023, 112656